Lê Lượng (1870 – 1908)
Chí sĩ yêu nước, quê ở Tú Cẩm, sang cư ngụ ở làng Phú Lâm, huyện Tiên Phước.
Ông là anh rễ Lê Cơ, anh em cột chèo với phó bảng Nguyễn Mậu Hoán (đốc học), em vợ Tổng tài Quốc sử quán Thượng thư Nguyễn Thuật (1842-1911).
Năm 1900 ông đỗ cử nhân (đồng khoa với Phan Châu Trinh). Nhưng coi rẻ công danh, dốc lòng đóng góp tâm huyết vào cuộc Duy tân cứu nước, ông yểm trợ phong trào Đông Du của Phan Bội Châu ở Quảng Nam, đồng thời hăng say hoạt động cho phong trào Duy tân tự cường ở tỉnh nhà.
Sau khi đỗ cử nhân tổng tài sử quán Nguyễn Thuật có câu đối mừng ông thi đỗ:
“Quân năng bạt xuân hương phong tập tải thư song vô xuyết nghiệp
Ngã diệc hỉ phân thích uyển nhứt môn kiều khách tẩn đăng khoa”
Bản dịch:
“Anh giỏi vượt hơn người làng cả mười năm học hành không ngơi nghỉ
Tôi vui chia phần họ nhà ngoại, toàn nhà khách giai đều đổ cả”
Năm Mậu Thân 1908, ông bị bắt giam ở ngục Quảng Nam, với bản án “mở tiệm buôn, lập trường sở, họp người diễn thuyết (bản án số 9) đến ngày 10-11 năm Mậu Thân thì mất trong tù. Hài cốt được đem về chôn cất tại quê nhà, hưởng dương 38 tuổi.
Vợ ông là bà Lê Thị Vinh một giáo viên trường nữ học Phú Lâm thời Duy tân (1908) và cũng là người nuôi dạy các con Phan Châu Trinh khi ông ở tù và xa nước.
(Đoàn Văn Lương- chuyên viên lịch sử BTGHU sưu tầm và tổng hợp)
(trích theo Phong trào Duy tân – Nguyễn Q Thắng, trang 586 – 587)